مراکز تاریخی بخارا که زمانی یکی از آبادترین شهرهای منطقه بود، در دوره سلسله شیبانی در قرون 16 و 17 ساخته شده اند. مدارس با شکوه و مقبره‌ هایی با تزئینات پیچیده، علمای دینی را از سراسر جهان اسلام به سوی بخارا جلب کردند و این شهر به عنوان یک استراحتگاه مهم برای مسافران به حساب آمد. اما اهمیت بخارا امروزه نه در هیچ ساختمان خاصی، بلکه ثبات طرح شهری آن است که از قرون وسطی به دقت حفظ شده است و آن را به کامل ترین شهر قرون وسطایی که در آسیای مرکزی باقی مانده تبدیل کرده است. در این شهر که بیش از 2500 سال قدمت دارد، بزرگان فرهنگ و ادب پارسی مانند ابوعلی سینا، عمر خیام، رودکی و فردوسی زندگی کرده‌ اند. بسیاری از بناهای تاریخی و فرهنگی بخارا در فهرست میراث جهانی یونسکو و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد گنجانده شده است. در این مقاله شماری از جاذبه های گردشگری شهر کهن بخارا را معرفی کرده ایم. همچنین برای شرکت در تور بخارا در نوروز 1403 می توانید با آژانس مسافرتی ژوان شن سفید تماس بگیرید.

ارگ بخارا

ارگ بخارا قلعه ای بسیار بزرگ در مرکز شهر بخارا است. این بنا تا پاییز سال 1920 میلادی توسط روس ها به عنوان قلعه مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه ارگ بخارا یکی از جاذبه های گردشگری شهر بخارا است و تاریخچه آن در موزه این ارگ به نمایش گذاشته شده است. برج و باروی ارگ بزرگترین بنای خشتی امروز بخارا است. ارگ دارای طرح ذوزنقه ای است و دیوار بیرونی آن 789.6 متر و مساحت آن 3.96 هکتار است. ارتفاع دیوارهای ارگ بین 16 تا 20 متر متغیر است.



ورودی سلطنتی با دو ستون زیبای قرن 18 تزئین شده است. قسمت های پایینی برج ها به اتاق ها و تراس ها متصل می شوند. شیب ملایمی ما را به دروازه ای متحرک و راهروی سرپوشیده ای می رساند که به مسجد جامع ختم می شود. راهروی سرپوشیده همچنین ارتباط با انبارها و زندان ها را فراهم می کند. در مرکز ارگ مجموعه ای بزرگ و پیچیده از بناها وجود دارد که زیباترین آنها مسجد چهل دخترون است.

پای کلان در بخارا

پای کالان یا پُی‌کَلُن به معنای پای بزرگ یک مجموعه مذهبی اسلامی است که در اطراف مناره کلان در شهر بخارا و کشور ازبکستان قرار دارد. این مجموعه در بخش تاریخی شهر واقع شده است. از سال 713 بعد از میلاد چندین گروه از مساجد اصلی در این منطقه در جنوب ارگ ساخته شده است. یکی از این مجموعه ها که در زمان محاصره بخارا توسط چنگیزخان به آتش کشیده شد در سال 1121 میلادی توسط حاکم قره خانی ارسلان خان ساخته شد. مناره بزرگ تنها بنای مجموعه ارسلان خان است که در امان مانده است.

مناره کلان در بخارا

مناره کلان مناره مجموعه مسجد پای کلان در بخارای ازبکستان و یکی از برجسته ترین نمادهای این شهر تاریخی می باشد. این مناره که توسط استاد بقا طراحی شده است، به دستور ارسلان خان، حاکم قره خانی در سال 1127 ساخته شد تا مسلمانان را به پنج نوبت نماز در روز دعوت کند. برج قبلی قبل از اتمام فروریخت. این بنا به شکل برج آجری پخته با ستونی مدور و باریکه به سمت بالا ساخته شده است. این سازه 45.6 متر ارتفاع و قطر آن در پایین 9 متر و در بالا 6 متر می باشد.



در داخل مناره یک پلکان مارپیچ آجری وجود دارد که در داخل ستون می چرخد. پایه برج دارای رشته های تزئینی باریکی است که از آجر ساخته شده و به صورت مستقیم یا مورب قرار گرفته است. کتیبه ها با لعاب آبی نوشته شده است. در طول جنگ، مبارزان از مناره به عنوان برج مراقبت برای جستجوی دشمنان استفاده می کردند.

چار منار در بخارا

چار منار که با نام مدرسه خلیفه نیازکل نیز شناخته می شود، دروازه تاریخی مدرسه ای است که اکنون ویران شده و در شهر تاریخی بخارا واثع شده است. این سازه به عنوان یک بنای میراث فرهنگی و همچنین بخشی از سایت میراث جهانی یونسکو در مرکز تاریخی بخارا محافظت می شود. نام چار منار به فارسی است و به وجود چهار مناره در این سازه اشاره دارد.



این بنا در قرن نوزدهم در زمان حکومت جنی ها توسط خلیفه نیازکل، بخارایی ثروتمند ترکمن الاصل ساخته شد. این بنا را که دارای چهار برج است، گاهی به اشتباه دروازه ورودی مدرسه ای می دانند که در گذشته در پشت آن قرار داشت، اما چار منار در واقع مجموعه ای از بناها با دو کارکرد آیینی و سرپناهی متفاوت هستند. در ابتدا این سازه بخشی از مجموعه مدرسه بود که اکنون تخریب شده است. این بنا هیچ مشابهی در معماری بخارا ندارد و معلوم نیست چه چیزی الهام گرفته یا انگیزه نیازکل را برانگیخته است.



در سال 1995 یک نهر زیرزمینی باعث ریزش یکی از چهار برج شد و کمک های اضطراری توسط یونسکو تحت عنوان صندوق میراث جهانی درخواست و اعطا شد. اگرچه این تخریب، کل سازه را ناپایدار کرد، اما مسئولان تلاش کردند تا تبلیغات در مورد این فاجعه را به حداقل برسانند. بدون توضیح، این ساختمان از لیست جاذبه های دیدنی ناپدید شد و پس از بازسازی عجولانه برج با استفاده از مصالح ساختمانی غیر سنتی، مانند سیمان و فولاد بی کیفیت، چار منار به عنوان یکی از محبوب ترین مناظر شهر بازگشت. این رویداد از آن زمان مخفی نگه داشته شده است.

کاخ ستاره ماه خاصه در بخارا

کاخ ستاره ماه خاصه نام کاخی تابستانی در 4 کیلومتری شمال بخارا است که توسط امیران سلسله مینگیتی از سلسله ترک و مغول در اواسط قرن نوزدهم ساخته شده است. ساخت کاخ در اواسط قرن نوزدهم در زمان امیر نصرالله خان آغاز شد و تا زمان سلطنت امیرعلم خان آخرین امیر بخارا ادامه یافت. قسمت اصلی این کاخ را امیر مظفرخان برای همسرش که ستاره ماه خاصه نام داشت، ساخت. در ساخت کاخ تأثیرات بسیاری از عناصر و مظاهر معماری ایرانی گرفته شده است.

آرامگاه چهاربکر در بخارا

آرامگاه چهاربکر در محل دفن احتمالی ابوبکر سعید ساخته شده است که در سال 360 بر اساس تقویم اسلامی در مقبره مقدس گورستان مقبره های خانوادگی ظاهر شد، حیاط های صحن ساخته شده با دیوارهایی محصور شده است. در سال 1858 عدل‌ الان دوم، برای قدردانی از حمایت و کمک در هنگام به سلطنت رسیدن، شروع به ساخت مجموعه ساختمان ‌ها (خوناقو و مسجد) برای شیوخ جویبارسک در نزدیکی مقبره جدشان کرد که جاده بخارا را به چهاربکر متصل می ‌کرد.



گورستان به توسعه خود ادامه داد و مرکز مرکب جدید آن به ساختمان های خوناقو و مسجد تبدیل شد که در دو مرحله حجره ای بین آنها ساخته شد. تمام سازه های این مجموعه در بالای محل دفن خانوادگی شیوخ جویبارسک ساخته شده است. سرانجام، این بنای یادبود در آغاز قرن بیستم توسعه می یابد، زمانی که مناره کوچکی در منطقه قبل از ساخت و سازهای اولیه ساخته شد.

مجموعه‌ بناهای شیخ بهاءالدین

شیخ بهاء الدین یا بوهوت الدین مؤسس فرقه نقشبندیه بود و حامی معنوی والیان بخارا به شمار می رفت. وی در سال 1389 درگذشت. به همین دلیل است که گورستان او که متعاقباً بر سر مزار او ساخته شد، همیشه ارجمندترین قبر در ازبکستان بوده و هست و شهرت آن به سایر کشورهای اسلامی رسیده است. این مجموعه جزء میراث جهانی یونسکو محسوب می شود. همچنین نام باستانی این آبادی با نام کسری آریفون شناخته می شود.

مسجد مغاک کورپه

مسجد مغاک کورپه مسجدی تاریخی در بخارای ازبکستان است که در سال 1637 ساخته شده است. این مسجد در مرکز تاریخی بخارا در حدود 250 متری جنوب غربی پای کلان و 10 متری باختر گنبد بازرگانی طاق تلپک ‌فروشان جای دارد. این مسجد با نام مرکز تاریخی بخارا بخشی از میراث جهانی یونسکو است.



مسجد مغاک کورپه دارای پلانی مستطیل شکل به ابعاد 15×24 مترمربع است. همچنین دارای دو طبقه است که طبقه پایین آن از یک راه پله پایین است و تقریباً کاملاً زیر زمین است. از این رو نام مسجد مغاک به معنای گودال می باشد. مسجد دیگری که در پست قرار دارد، مسجد مغاک عطاری است که در حدود 150 متری جنوب شرقی مسجد مغاک کورپه قرار دارد.

مسجد مغاک عطاری

مسجد مغاک عطاری مسجدی تاریخی در شهر بخارا ازبکستان و بخشی از مجموعه تاریخی مذهبی لب حوض می باشد. این مسجد در مرکز تاریخی بخارا در 300 متری جنوب غربی پای کلان، 100 متری جنوب غربی گنبد تجاری طاق تلپک فروشان و 100 متری شرق لب حوض واقع شده است و بخشی از میراث جهانی یونسکو از مرکز تاریخی بخارا می باشد که امروزه از این مسجد به عنوان موزه فرش استفاده می شود.

آرامگاه سیف الدین باخرزی و بیان قلی خان

آرامگاه سیف الدین باخرزی و بیان قلی خان مقبره هایی هستند که برای سیف الدین باخرزی شیخ خراسانی و بیان قلی خان حاکم جغتای خان ساخته شده است. این آرامگاه ها در آبادی به نام فتح آباد قرار دارند. در بخارا در قرون وسطی، در گذشته یک مجموعه مذهبی بزرگ وجود داشت. خاستگاه این مجموعه آرامگاه سیف الدین باخرزی بوده است.



پیروان شیخ باخرزایی در این ناحیه از رباد خانقاه های زیادی برای دراویش ساخته اند که با کمک رهبر گروه صوفیان کبرویه در آنجا زندگی می کردند. با گذشت سال ها شهرک فتح آباد بخشی از شهر شد. بیان قلی خان حاکم جغتایی می خواست در جوار آرامگاه باخرزی دفن شود. در سال 1358 آرامگاه بیان قلی خان در آنجا ساخته شد.



آرامگاه فعلی سیف الدین باخرزی در سال های پایانی قرن چهاردهم میلادی ساخته شده است و همراه با آرامگاه بیان قلی خان مجموعه معماری ستودنی هستند. با این حال بهتر است به این سازه ها از منظر مذهبی، تاریخی و فرهنگی نگاه کنیم تا از منظر معماری.